Geschiedenis

In het begin van de tachtig jarige oorlog (1568 – 1648) liggen het dorp Huisduinen en het toen nog kleinere Den Helder op het Waddeneiland Huisduinen.

Het Marsdiep en het Vliet, vaargeulen tussen Texel en Huisduinen, zijn de verbindingen uit de Noordzee naar Amsterdam, economisch- en machtscentrum van Nederland.

De Rede van Texel word geregeld gebruikt door vele koopvaardij – en oorlogsschepen en is de normale verzamelplaats van ’s Lands Vloot bij het uitzeilen.

In 1574 dreigt een aanval van de Spaanse vloot op ons land en is er de wens om verdedigingswerken te maken op Huisduinen en een op Wieringen. In die periode is er een schans aangelegd op Wieringen en het nu nog aanwezige Fort de Schans op Texel.

In 1610 wordt de strandwal tussen het Waddeneiland Huisduinen en Callantsoog omgewerkt tot een zanddijk en ontstaat er een vaste begaanbare verbinding naar Den Helder.

Omdat de Rede van Texel niet langer toereikend is en niet afdoende vanaf de wal beveiligd kan worden met geschut , wordt in 1781 begonnen met het inrichten van de geul “het Nieuwe Diep” aan de oostzijde van Den Helder tot oorlogshaven. In dat jaar worden ook drie kustbatterijen aangelegd , bij Barends Kribbing, Kaaphoofd en Kleine Keet en wordt Fort de Schans opnieuw bewapend.

Waar tegenwoordig fort Oostoever ligt, word in 1791 aan het einde van het Nieuwe Diep het Nieuwe Werk aangelegd als kielplaats en werkplaats . Het heeft een 4-hoekige omdijking met schutsluis waar binnen havenwerken. Het kan worden bereikt per vaartuig , dan wel bij laag water over het Koegras.

Na de Bataafse Revolutie van 1795 worden de kustbatterijen Broederschap en Vrijheid bij Kijkduin en Gelijkheid bij Kleine Keet aangelegd.

In 1796 wordt ter plaatse van de vroegere batterij bij Barends Kribbing de batterij de Ondeelbaarheid aangelegd en nabij de Oude Helder (het oude dorp den Helder) de batterij de Constitutie.

De batterij Ondeelbaarheid is jaren later omgebouwd tot Oostbatterij, hoofdkwartier van de Stelling Den Helder in de meidagen van de 2^de Wereldoorlog. In 1977 is het complex gesloopt vanwege de dijkverzwaring.

Het samenstel van kustbatterijen bij Den Helder bezit als geheel geen landfront . Het ligt aan de zuidzijde praktisch open voor een vijand, wanneer deze troepen ten zuiden van Kleine Keet aan land komen.

Een landfront vraagt ter verdediging meer troepen, dan toen in geval van oorlog beschikbaar zullen zijn en bovendien menen deskundigen dat ontscheping van troepen op de open kust onwaarschijnlijk is . Vandaar dat aan de landverdediging weinig aandacht besteed wordt

Begin 1799 worden de kustbatterijen Broederschap en Vrijheid en Gelijkheid opgeheven.

Wanneer in dat jaar een Engelse vloot voor onze kusten kruist word alsnog besloten tot het toevoegen van een mortierbatterij aan de batterij de Unie en tot het aanleggen van enige aardwerken ten behoeve van een landfront, o.a. de Vijfsprong bij de huidige watertoren, welke niet tijdig meer voltooid kunnen worden.

Op 27 augustus 1799 worden de eerste Engelse troepen op de open kust ten zuiden van Kleine

Keet aan land gebracht . Gezien de onverdedigbaarheid van Den Helder aan de landzijde besluit men tot ontruiming en vlucht naar het zuiden door het moerasgebied. Onze vloot trekt terug naar de Zuiderzee en capituleert.

Na 1799 trekt het ontbreken van een landfront toch de aandacht. In 1803 wordt om de Oude Helder een omwalling gelegd, en worden diverse andere kleinere werkjes aangelegd Op de omdijking van het Nieuwe Werk wordt geschut geplaatst.

Na de inlijving bij Frankrijk in 1810 krijgt Den Helder en Texel veel aandacht van Napoleon. De Keizer wil Den Helder tot een oorlogshaven van de 1e rang maken. Er ontstaan omvangrijke plannen. Ook J. Blanken Jzn., Inspecteur Generaal van Waterstaat , houdt zich er mee bezig in verband met de aanleg van een marine-etablissement en van een kanaal in zuidelijke richting .

In 1811/13 worden voornamelijk, geheel, of ten dele, aangelegd:

Fort Erfprins, Fort Kijkduin , Fort Dufalga (nu gesloopt) en Fort Dirksz Admiraal,
de meest zuidelijke sector van een omwalling van het Marine-Etablissement, en
een verbindingsgracht tussen de forten Erfprins, Dirksz Admiraal en Oostoever
Op Texel wordt de Oude Schans verbeterd en worden een redoute en een lunette aangelegd.

In 1817 wordt de polder het Koegras, ten zuiden van Den Helder bedijkt, tegelijk met de aanleg van het reeds onder Napoleon overwogen scheepvaartkanaal naar Amsterdam.

In 1819 wordt het project uitgebreid en wordt het Groot Noord-Hollands Kanaal aangelegd.

Het Nieuwe Werk wordt in 1824 omgewerkt tot het fort Oostoever, fort Westoever wordt aangelegd na opening van het Noord-Hollands Kanaal en langs de verbindingsgracht wordt een wal gelegd.

De verbeteringen welke daarna, tot 1914 , aan de versterkingen van den Helder zijn uitgevoerd, betreffen bv . voorzieningen bij het in gebruik nemen van nieuw kustgeschut

Dit was met name nodig wanneer in 1870 getrokken achterlaadgeschut van 24 cm wordt opgesteld ter vervanging van de oude voorladers van 36 pond.

Na het aannemen van de Nieuwe Vestingwet in 1875 wordt in 1880 het kustpantserfort op de Harssens gebouwd. De werken op Texel verliezen dan hun militaire betekenis.

Tijdens het Interbellum, de periode tussen de twee wereldoorlogen worden diverse luchtdoelbatterijen en kustbatterijen aangelegd in Den Helder en op Texel als onderdeel van de Stelling Den Helder.

Dit heeft te maken met een nieuwe wijze van verdediging dankzij het fenomeen “indirect vuur” en dat leidt tot het verspreiden van verdedigingsposities met een centrale aansturing.

Onder andere de batterijen Begraafplaats en Helsdiep worden als luchtdoelbatterij en de batterijen Zandijk, Duinrand-Noord en Den Hoorn op Texel worden als kustbatterij aangelegd.

Vlak voor het uitbreken van de 2^de wereldoorlog besloeg de Stelling Den Helder het complete Waddengebied, inclusief de eilanden en de Afsluitdijk en dus het verdedigingswerk Kornwerderzand.

Tijdens de 2^de wereldoorlog wordt Den Helder door de bezetter uitgeroepen als Verteidigungsbereich en worden er in 1942 luchtdoelbatterijen gebouwd op o.a. Fort Dirksz Admiraal en Fort Erfrpins en de Mok op Texel. Langs de kust worden diverse kustbatterijen gebouwd, die nagenoeg allemaal verdwenen zijn vanwege de dijkverzwaring. Alleen bij strandslag de Zandloper staat nog een dubbele geschutsopstelling van het type M219, geschikt voor het plaatsen van het secundaire geschut van het slagschip de Gneisenau.

Dwars door Julianadorp werd een zuidelijke verdedigingslinie aangelegd compleet met tankvallen

In de Grafelijkheidsduinen is nog aanwezig een zg. FLAKGRUKO, het centrale luchtverdediging complex van het Verteidigungsbereich Den Helder in de oorlogsjaren.

In 1958 wordt de Stelling Den Helder als militair vestingwerk opgeheven.

Alleen tijdens de Koude Oorlogsperiode wordt nog eenmaal een bomvrij object gebouwd en wel het Navigatiestation Noord in de Koegraspolder in 1950 . Onderdeel van een centraal luchtverdedigingssysteem in Nederland. Na overdracht aan de Koninklijke Marine is het object nog jaren lang in gebruik geweest als marinehoofdkwartier.

Sinds 1989 beijverd de Stichting Stelling Den Helder zich voor het behoud, herstel en opnieuw in gebruik nemen van deze militaire objecten.

Daar zijn al veel stappen in gemaakt.

De eerste was de renovatie en in gebruik nemen van Fort Kijkduin en het uiteindelijke herstel in 2015

In de afgelopen periode van meer dan 25 jaar is er heel veel bereikt en kun je stellen dat de Stelling Den Helder uniek is in Nederland met heel bijzonder objecten, die grotendeels bezocht kunnen worden en een zichtbaar geschiedenisboek vormen van de ontwikkeling van militaire en landschappelijke ontwikkelingen.